'De wereld van Clovis': de Orval van de geschiedenisliteratuur

'De wereld van Clovis, de val van Rome en de geboorte van het Westen'. Da's een hele klepper van een naam. Kunt u kort samenvatten waarover het boek gaat?

"Je hebt gelijk wat die klepper van een titel betreft: dat is in de typische Belgische traditie, een compromis tussen mij, die één deel van de titel wil, en de uitgeverij, die een ander deel wil. Ik weet hoe ik een boek moet schrijven en zij weet hoe ze het moet verkopen." 

"In de inleiding leg ik zeer duidelijk uit wat ik van plan ben en hoe ik dat ga aanpakken. De titel is ook niet puur hyperbolisch. De val van Rome klinkt als een passe-partout, maar ik leg uit dat het concreet gaat over het einde van dat imperium en vooral het staatsapparaat: het keizerschap, de bureaucratie en legers in het westelijke deel verdwijnen in de vijfde eeuw. Ik ben ervan overtuigd dat je met Clovis iets totaal nieuws krijgt in Noordwest-Europa dat het deel 'Geboorte van het Westen' rechtvaardigt. Bijna elke andere mogendheid daarvoor was op de mediterrane wereld gericht." 

"Hijzelf blijft ten noorden van de Loire en ook zijn opvolgers blijven in steden tussen de Loire en de Somme. Bovendien is hij de eerste die in zowel het huidige Frankrijk als het huidige Duitsland gebieden consolideert na zijn veroveringen. Daardoor creëert hij een as die door de Europese geschiedenis heen op een of andere manier behouden is gebleven. Kortom: onder hem verschuift de blik van de Middellandse Zee naar de Noordzee."

Een paar jaar geleden kwam het tot een discussie tussen de schrijver Bart Van Loo en enkele historici. De schrijver verweet hen niet toegankelijk te schrijven voor het grote publiek, de historici verweten Van Loo dat hij zich niet hield aan de ongeschreven regels van het historisch onderzoek. U nam in deze discussie al snel een genuanceerde spreidstand aan. Heeft u dit debat ook meegenomen toen u uw boek schreef?

"Dat is een heel moeilijke balans. Ik probeer tussen de twee in te laveren, en een boek te schrijven voor een breder publiek zonder daar dan ook het minimum van wetenschappelijk métier aan te verliezen. De lezer zal een bibliografische bloemlezing vinden die gebaseerd is op mijn eigen onderzoek. Er zitten reconstructies in die je nergens anders zal vinden, maar die contextualisering hoeft daarom geen breed publiek af te stoten."

"Het is ook geen boek om in één ruk uit te lezen. De tip die ik aan elke potentiële nieuwe lezer meegeef: een Orval drink je niet ad fundum. Je moet je tijd nemen, je moet dat appreciëren, en je mag dat gerust laten bezinken." 

"Het idee van 'de val van Rome' wordt vaak misbruikt in actuele discussies"

Wat kunnen we meenemen uit dit werk voor onze hedendaagse tijd?

"Ik vind het gevaarlijk daar uitspraken over te doen, omdat dat hypocriet kan overkomen. Zo heb ik het in de conclusie van het boek over het idee van 'de val van Rome'. Dat concept wordt vaak misbruikt in actuele discussies. Het is geen toeval dat ik dit boek in 2015 ben beginnen te schrijven, toen de toenmalige vluchtelingencrisis uitbrak. Huidig NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte beweerde destijds dat we zouden eindigen als het Romeinse Rijk als we niet 'oppasten'. Een van de goedkoopste clichéformules ooit, maar hij wou er een bepaald punt mee maken."

"Wat je wel kunt toepassen op de actualiteit, is hoe je een staat definieert. Ik ben fan van Max Weber, die het idee van het geweldsmonopolie heeft ontwikkeld. Volgens hem is een staat een gemeenschap die een monopolie claimt op het legitiem gebruik van geweld binnen haar territorium. Het late Romeinse Rijk komt hier heel dicht bij in de buurt. Wat gebeurt er echter als er binnen een staat geweld tegen die staat wordt gebruikt?"

"Op dat vlak kun je parallellen trekken, ook al moet je daar voorzichtig mee zijn. Bij de bestorming van het Capitool in de VS werd er bijvoorbeeld opgeroepen om geweld te plegen tegen een democratisch proces. Uiteindelijk heeft het de verkiezingsuitslag niet bepaald, maar de bestorming is de facto door het Congres getolereerd. De geschiedenis leert dat zodra er zulke precedenten geschapen zijn, een volgende stap gezet kan worden. Maar natuurlijk moet je altijd voorzichtig zijn om uit de geschiedenis conclusies voor de toekomst te trekken."

Er was enkele jaren geleden veel te doen rond geschiedenis: Het verhaal van Vlaanderen, de Vlaamse en Nederlandse canon … De laatste maanden lijkt het echter weer wat stiller. Zijn we over de geschiedenishype heen?

"Integendeel! Je moet eens kijken naar wat er allemaal verschijnt. Ik ga nu niet zeggen dat er een overaanbod is, maar er is echt zeer veel. Toen ik mijn eerste boek schreef, was ik een van de enigen die vanuit het academisch bestel een publieksboek schreven. Ik herinner me nog zeer goed dat ik vol enthousiasme aan een collega vertelde dat ik als doctorandus een contract had voor een publieksboek in het Nederlands. Hij wist me te vertellen dat dat voor een jonge onderzoeker vaak gelijk stond aan academische zelfmoord. Goed, ik ben hier nog, dus zo dramatisch is het niet afgelopen. Nu zijn er echter verschillende collega's, zoals Jonas Roelens, die zich bezighouden met publieksgeschiedenis." 

"Je merkt die populariteit ook aan de inschrijvingscijfers, trouwens. Op een gegeven moment ging het aantal inschrijvingen voor de opleiding geschiedenis, en eigenlijk voor alle letterenopleidingen, er sterk op achteruit. Daarna heeft het lang op een plateau gezeten, maar sinds 2022 is dat dan weer sterk toegenomen. En ja, we hebben dat misschien aan onze vriend Tom Waes te danken, maar ik denk dat ook de invasie van Oekraïne jongeren deed nadenken."

"Hoe kunnen universiteiten die driekwart van de humane of sociale opleidingen schrappen zich in die zin nog met enige pretentie een universiteit noemen?"

Naast schrijven en onderzoek stuurt u online ook veel petities rond tegen het sluiten van departementen in de menswetenschappen. In België lijkt dit voorlopig nog mee te vallen. Hoe ziet u die trend elders evolueren?

"België is een eilandje op dat vlak, vrees ik. Er zijn genoeg partijen of politici die om de haverklap beweren dat dit land niet werkt, maar als je de internationale universitaire situatie bekijkt, valt dat zeer goed mee."

"In Nederland is de situatie anders. Ze willen daar tientallen opleidingen opdoeken, vooral in de talen. Utrecht is bijvoorbeeld van plan om de opleiding Keltische talen te liquideren. Je mag daarvan vinden wat je wil, maar dat is de enige universiteit in de Lage Landen die een opleiding Keltische talen aanbiedt. Engeland is al jaren een ramp op dat vlak. Ik denk bijvoorbeeld aan de universiteit van Sheffield. Die heeft een van de meest prestigieuze opleidingen archeologie van heel West-Europa opgedoekt." 

Heeft dat ook te maken met de zeitgeist van het utilitaristisch denken?

"Weet je, ik zal in de denkoefening meegaan. Wat is een universiteit? In het woord zit een universeel aspect. Een universiteit zou normaal gezien dus alle takken van het menselijk denken moeten kunnen vertegenwoordigen. Hoe kunnen universiteiten die driekwart van de humane of sociale opleidingen schrappen zich in die zin nog met enige pretentie een universiteit noemen? Sorry, dat zijn ze niet meer. In Nieuw-Zeeland heeft de nieuwe regering bijvoorbeeld beslist dat de humane wetenschappen geen onderzoeksbudgetten meer krijgen. Alles gaat gewoon naar STEM. En het perverse is dat we net leven in een tijdsperiode waarin de humane wetenschappen belangrijker zijn dan ooit. Denk aan de uitdagingen van AI, fake news, de opkomst van autoritaire leiders, niet alleen ver weg, maar ook in Europa. Net daarom is het belangrijk dat we er aandacht voor blijven hebben en ons ertegen verzetten."

"In Nieuw-Zeeland heeft de nieuwe regering bijvoorbeeld beslist dat de humane wetenschappen geen onderzoeksbudgetten meer krijgen. Alles gaat gewoon naar STEM"

Over uw huidige situatie dan: u bent nu al even niet meer verbonden aan de UGent. Mist u het om hier voor de studenten te staan?

"Ik heb mijn laatste college gegeven in december 2022. Het feit dat ik nog altijd kan zeggen wanneer dat was, zegt al iets. Ja, er zijn momenten dat ik het mis. Ik ben wel heel dankbaar voor het Digital Humanitiesproject in Bonn waarvoor ik werk, dat me de vrijheid geeft om mijn tijd te verdelen tussen België en Duitsland. Op termijn zou ik toch wel graag opnieuw eens een college geven."