Met de release van ‘Sunrise on the Reaping’ duiken oude en nieuwe fans opnieuw in wereld van 'The Hunger Games'. De serie zette ooit het genre young adult op de kaart, maar tegenwoordig zijn de dystopische romans relevanter dan ooit.
De reeks 'The Hunger Games' (THG) beschrijft een wereld waarin grote delen van de planeet onbewoonbaar werden na een lange periode van klimaatrampen. Het land Panem, gesitueerd in Noord-Amerika, werd gesticht na "een wrede oorlog om het weinige dat overbleef". President Snow staat aan het hoofd van een dictatuur waarin het Capitool met ijzeren vuist regeert over twaalf districten. THG is in essentie een pleidooi voor democratie en een waarschuwing voor wat er kan gebeuren als macht te geconcentreerd raakt.
Democratie is dus stilaan met uitsterven bedreigd
De Economist Intelligence Unit meet al twintig jaar hoe het gesteld is met het democratiepeil in de wereld. Op basis van verschillende parameters wordt elk land ingedeeld in een van deze vier regimetypes: volwaardige democratie, gebrekkige democratie, hybride regime of autoritair regime. In 2008, toen het eerste boek in de serie uitkwam, leefde 14,4% van de wereldbevolking in een 'volwaardige democratie'. Anno 2024 was dat nog slechts 6,6%. Democratie is dus stilaan met uitsterven bedreigd. Waar Suzanne Collins' waarschuwing over een toekomst waarin Noord-Amerika verzeild raakt in een dictatuur nog slechts doemdenken leek, is dat ten tijde van de publicatie van het vijfde boek in de serie plots niet meer zo onrealistisch.
Een tijdloos genre
Dystopische fictie is een genre dat in zowel literatuur als cinema populariteit geniet en, net omdat het een ongedefinieerde toekomst beschrijft, van alle tijden is. Het archetype van de dystopische roman in de moderne literatuur is '1984' (gepubliceerd in 1949) van George Orwell, maar ook eerdere (bijvoorbeeld 'Brave New World') en latere ('The Handmaid's Tale') werken hebben het genre vormgegeven. Het is dan ook geen toeval dat al deze boeken, met wisselend succes, verfilmd werden.
Er zit een stukje Utopia in elk dystopisch verhaal. Vaak floreert een kleine groep (super)mensen ten koste van de rest van de wereld. Zo wordt in H.G. Wells' roman 'The Time Machine' (1895) een utopische wereld aangedreven door een ondergrondse slavenpopulatie. In THG baden de inwoners van het Capitool in luxe en overdaad dankzij de welvaart die de districten produceren. Het bestaan van de utopie kan in deze voorstellingen enkel het resultaat zijn van bijvoorbeeld klassenuitbuiting of het verlies van individuele vrijheden zoals vrije meningsuiting en reproductieve rechten. Die noodzakelijke dynamiek tussen utopie en dystopie vinden we ook terug in de echte wereld. De ideale maatschappij voor elke politieke voorkeur is immers een nachtmerrie voor de anderen. Je kan je voorstellen dat de gemiddelde Vlaams Belang-stemmer niet wil leven in een maatschappij zoals die wordt voorgeschreven in het programma van Groen, of dat een transman in Californië zich niet veilig voelt onder de huidige Amerikaanse president.
THG als inspiratiebron
De wereld is minder democratisch geworden sinds 2008, maar THG heeft wel een impact gehad op hoe mensen over de hele wereld dictaturen benaderen. Het element van collectieve actie dat in de serie sterk naar voren komt, heeft ook 'in het echt' geïnspireerd tot protest tegen autoritaire regimes.
De beroemde groet met drie vingers werd gebruikt als "de brutaalste vorm van verzet: stilte"
Symbolen uit de franchise werden gekopieerd en gebruikt tijdens pro-democratische protesten. De beroemde groet met drie vingers werd overgenomen door een nieuwe generatie jonge activisten. Zowel in THG als in Zuidoost-Azië werd de groet gebruikt als "de brutaalste vorm van verzet: stilte". Geweldloze verzetsdaden spelen in Panem een prominente rol bij het beëindigen van de onderdrukking door het Capitool. In Thailand werd de groet gebruikt en vervolgens illegaal gemaakt na een coup d'état. Tijdens de parapluprotesten in Hongkong symboliseerde de groet het verzet tegen de Chinese overheid. THG-referenties werden eveneens gebruikt in de internetcampagne 'Loose Change to Loosen Chains' tegen moderne slavenarbeid. En zo zijn er nog talloze voorbeelden.
De rechtvaardige oorlog
Over de interpretatie van 'The Hunger Games' lopen de meningen uiteen. Aan de ene kant is het volgens sommigen moeilijk om het laatste boek uit de trilogie anders op te vatten dan als een anti-oorlogsboodschap. Er is geen glorieus einde, er zijn enkel verliezers. De personages zijn voor het leven getraumatiseerd door de gruwel die ze in de arena meemaakten. Anderen zien in de trilogie dan weer een hoopvolle boodschap. Totalitaire politieke systemen kunnen omvergeworpen worden door collectieve actie, en geweld kan een hoger doel dienen: de rechtvaardige oorlog.
Onderdrukkende regimes kunnen enkel bestreden worden met een koekje van eigen deeg
Het is een politiek-filosofische kwestie die haar oorsprong vindt in het 'Sartre versus Camus'-debat, toegankelijk gemaakt voor tieners. Jean-Paul Sartre geloofde dat revolutionair geweld soms noodzakelijk is om te breken met de status quo. Onderdrukkende regimes kunnen enkel bestreden worden met een koekje van eigen deeg, om daarna een meer rechtvaardige wereld op te bouwen. Dat legitimeert revolutionair geweld, want all is fair in love and war. Albert Camus daarentegen vond dat geweld in geen enkele situatie een productieve oplossing biedt. Een revolutionaire beweging die geweld gebruikt als middel kan enkel opnieuw resulteren in een gewelddadig regime. De 'means end'- discussie komt overal terug.
THG bewijst dat literatuur als inspiratiebron kan dienen voor maatschappelijke verandering. Dystopische romans doen lezers nadenken over worstcasescenario's. Gelukkig is een gewaarschuwd man /vrouw er twee waard.
Reactie toevoegen