Oorlog tegen de natuur: de ecologische impact van oorlogsvoering

Wat gebeurt er momenteel?

In juni 2023 werd de Kachovkadam in Oekraïne opgeblazen. Maar liefst achttien kubieke kilometer vervuild water overstroomde een bos van meer dan 120 vierkante kilometer. Als gevolg daarvan beschadigden pesticiden, industrieel afval en andere giftige stoffen het bosecosysteem. Bovendien vervuilde de ramp bijna alle drinkwatervoorraden in de regio. Herstel van het ecosysteem kan tientallen jaren in beslag nemen.

Oorlogen krijgen geen aandacht in internationale koolstofreductieplannen

In Palestina vernietigt Israël landbouwgebieden, omdat die gebruikt zouden worden voor terroristische aanvallen. De systematische vernietiging van boomgaarden, velden en kassen zorgt ervoor dat het gebied tot een woestijn verdort. Bovendien laten de bommen giftige zware metalen achter, die zich verspreiden in de ecosystemen en de voedselketen. Deze ecologische schade brengt voedselonzekerheid en gezondheidsproblemen met zich mee, maar maakt het ook moeilijker voor de ontheemde bevolking om na het conflict terug te keren.

Oorlogen zijn bovendien een zware hindernis in de strijd tegen klimaatopwarming, hoewel ze geen aandacht krijgen in internationale koolstofreductieplannen zoals het Akkoord van Parijs. De emissies van raketten, tanks en gevechtsvliegtuigen worden niet meegeteld in deze plannen. Hetzelfde geldt voor de CO₂-emissies door bosbranden en bombardementen.

De ecologische impact van de oorlogsindustrie

De oorlogsindustrie brengt enorme vervuiling met zich mee. Het is moeilijk om hier een cijfer op te plakken. Hoewel de NAVO streeft naar een reductie in broeikasgasemissies en uiteindelijk klimaatneutraliteit, weigert het onder de invloed van de Verenigde Staten zijn lidstaten te verplichten om militaire emissierapportages te maken. Ook de manier waarop ze dit meten, is niet transparant. Volgens schattingen zou het echter gaan om 5,5% van de totale uitstoot van broeikasgassen, wat maar iets minder is dan de jaarlijkse uitstoot van India. Dit percentage ligt hoger dan dat van de totale vlieg- en ruimtevaart.

Het gaat niet alleen om het oorlogvoeren dat veel uitstoot, maar ook de voorbereiding op oorlog, het opkuisen en heropbouwen erna. Gaza, dat voor 70% verwoest is, zou bijvoorbeeld 21 jaar aan opkuiswerk nodig hebben. De heropbouw zou naar schatting evenveel vervuiling veroorzaken als de jaarlijkse uitstoot van Nieuw-Zeeland. 

Milieubewustzijn heeft dan niet de hoogste prioriteit

In het geval van Oekraïne zien we dat 25% van de uitstoot te wijten is aan oorlogsvoering, terwijl 36% van de totale uitstoot naar de heropbouw zou gaan.

Het gebruik van ecologische vernieling als een doelbewuste strategie

De hierboven besproken ecologische schade is vaak een ongelukkig bijproduct van oorlogsvoering, maar soms is deze schade juist doelbewust toegebracht. In een actief oorlogsgebied doet men er alles aan om de vijand te verslaan. Milieubewustzijn heeft dan niet de hoogste prioriteit.

Recente voorbeelden van doelbewuste ecologische vernieling zijn talrijk: gaande van het gebruik van de giftige herbicide 'Agent Orange' door de Verenigde Staten in Vietnam, naar de drooglegging van moerasgebieden als straf tegen dissidenten voor hun rol in de opstanden tegen het regime van Saddam Hoessein tijdens de eerste Golfoorlog, tot het opblazen van de Kachovkadam door Russische troepen in de hoop om een Oekraïense tegenaanval te stoppen. Door de vernietiging van bossen, de vervuiling van drinkwater of het bombarderen van landbouwgebieden, wordt de vijand de toegang tot noodzakelijke grondstoffen ontnomen. 

De beslissingen die in oorlogstijd worden genomen, hebben echter vaak langdurige gevolgen. Niet alleen kan het jaren duren voordat vernielde bossen zich herstellen, maar ook de vergiftigde ondergrond heeft een impact op iedereen die erop leeft. Zo worden er tot op de dag van vandaag in Vietnam nog steeds kinderen geboren met ernstige misvormingen, die direct in verband worden gebracht met het gebruik van 'Agent Orange', nu inmiddels zo'n vijftig jaar geleden.

Ecocide?

Ecocide is de opzettelijke grootschalige beschadiging, vernietiging of het verlies van ecosystemen. Ecocide op internationaal niveau erkennen als een misdrijf kan een juridische oplossing bieden voor ecologische schade. Een paar jaar terug werd een voorstel ingediend om ecocide op te nemen in het Statuut van Rome, waardoor het Internationaal Strafhof daders zou kunnen bestraffen. Dit voorstel is nog niet van de grond gekomen. Ook de Verenigde Naties erkennen ecocide momenteel nog niet.